Spółki

Jak założyć spółkę i uniknąć odpowiedzialności karnoskarbowej - podział kompetencji, który chroni wspólników

Zakładając spółkę, przedsiębiorcy koncentrują się głównie na strategii rozwoju, pomijając kluczowy aspekt – prawidłowe ustrukturyzowanie odpowiedzialności za poszczególne obszary działalności spółki.

Z tego artykułu dowiesz się:

- Jak skutecznie zarządzać ryzykiem poniesienia odpowiedzialności karnoskarbowej przez poszczególne osoby działające w spółce poprzez właściwy podział kompetencji;

- Jakie zapisy w umowie spółki mogą chronić przed konsekwencjami;

- Jak wygląda odpowiedzialność w spółce z o.o. i jak ją zminimalizować;

- Jakie mechanizmy compliance wdrożyć dla zwiększenia bezpieczeństwa;

‍

Czy wspólnicy odpowiadają za zobowiązania podatkowe spółki?

W przypadku spółki z o.o., wspólnicy nie odpowiadają osobiście za same zobowiązania podatkowe spółki. Odpowiedzialność za nie może spaść na członków zarządu, zgodnie z art. 116 ordynacji podatkowej. Ma to jednak charakter wyjątkowy i może mieć miejsce dopiero, gdy nie uda się wyegzekwować podatku w całości od samej spółki.

Nie oznacza to jednak, że tylko w takim wypadku na osoby zaangażowane w działanie spółki mogą spaść negatywne konsekwencje niewywiązywania się przez spółkę w pełni z jej zobowiązań podatkowych. Trzeba bowiem mieć na względzie to, że osoby te mogą w określonych okolicznościach być pociągnięte do odpowiedzialności karnej skarbowej.

Czym grozi odpowiedzialność karna skarbowa i za co można ją ponieść?

Odpowiedzialność karnoskarbowa to jedno z najpoważniejszych ryzyk prawnych dla przedsiębiorców, obejmujące nie tylko sankcje finansowe, ale także bardziej dotkliwe konsekwencje.

Kodeks karny skarbowy (k.k.s.) przewiduje kary za przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe, m.in. właśnie przeciwko obowiązkom podatkowym. Kary te najczęściej będą miały wymiar finansowy. Jednak za niektóre czyny grozić może kara ograniczenia wolności, a nawet kara pozbawienia wolności. Poza tym skazanie za przestępstwo skarbowe wiąże się z wpisem do Krajowego Rejestru Karnego.

Jednymi z najczęstszych sytuacji, w których może dojść do ukarania za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe są sytuacje, w których:

podatnik uporczywie (tj. w sposób powtarzający się lub przez długi czas) nie płaci podatków w terminie
podatnik podaje nieprawdę w deklaracjach podatkowych (np. poprzez niewykazywanie całości sprzedaży opodatkowanej podatkiem VAT w deklaracjach podatkowych),
podatnik nie składa deklaracji podatkowych,
płatnik podatku nie wpłaca w terminie (choćby jednorazowo) podatku pobranego od podatnika, czego najlepszym przykładem jest nieterminowe wpłacanie przez pracodawcę podatku dochodowego pobranego od pracowników.

Jak widać, często nawet, jeśli podatnik ostatecznie wywiązał się ze swoich obowiązków, ale zrobił to nieterminowo, to i tak mógł popełnić czyn, za który k.k.s. przewiduje karę. Przed odpowiedzialnością karnoskarbową nie chroni także to, że podatnik zapłacił odsetki za opóźnienie w zapłacie podatku.

Odpowiedzialność karnoskarbowa – kto faktycznie odpowiada?

Odpowiedzialność karną skarbową ponosi zawsze człowiek, a nie organizacja. Zatem w przypadku osób prawnych takich jak spółki kapitałowe, przepisy przerzucają tę odpowiedzialność na określone osoby.

Kwestię tę reguluje art. 9 ust. 3 k.k.s.: „za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej”.

Jak widać przepis ten dość szeroko ujmuje katalog osób, które mogą ponieść odpowiedzialność karną skarbową w przypadku, gdy postępowanie dotyczyć będzie zobowiązań spółki. W różnych sytuacjach mogą to być:

członkowie zarządu (szczególnie prezes),
prokurenci i pełnomocnicy,
wspólnicy aktywnie uczestniczący w zarządzaniu spółką,
osoby prowadzące księgowość spółki.

‍

Co istotne, organy skarbowe mogą pociągnąć do odpowiedzialności także osoby, które faktycznie podejmowały decyzje, nawet jeśli formalnie nie były do tego upoważnione.

Nawet jeśli często pierwszymi osobami, które znajdą się na celowniku organów będą członkowie zarządu, a w szczególności prezes zarządu, to prowadzący postępowanie będą jednak poszukiwać osób, które rzeczywiście odpowiadały w spółce w danym okresie za wypełnianie poszczególnych obowiązków związanych z podatkami.

"Największym błędem założycieli spółek jest przekonanie, że sama forma prawna spółki z o.o. automatycznie chroni przed odpowiedzialnością osobistą. To niebezpieczny mit" – mówi radca prawny Michał Różycki.

Jak uniknąć odpowiedzialności karnoskarbowej poprzez strategiczny podział kompetencji

Kluczem do ograniczenia ryzyka jest precyzyjny podział kompetencji pomiędzy członków zarządu i inne osoby działające w spółce, np. wspólników, którzy nie wchodzą w skład zarządu. Nie chodzi o unikanie odpowiedzialności w ogóle, ale o jej racjonalne rozłożenie w sposób rzeczywiście zamierzony przez wspólników.

‍

Umowa spółki a zakres obowiązków – fundament bezpieczeństwa

Umowa spółki powinna zawierać następujące elementy:

1. Precyzyjny zakres odpowiedzialności członków zarządu

Szczegółowe określenie obszarów odpowiedzialności każdego członka (np. jeden odpowiada za finanse, drugi za operacje);
Jasne wskazanie, kto nadzoruje rozliczenia podatkowe;
Określenie limitów samodzielnych decyzji finansowych.

2. Procedury podejmowania kluczowych decyzji

Ustalenie, które decyzje wymagają jednomyślności zarządu;
Procedury dokumentowania procesu decyzyjnego (protokoły, uchwały).

3. Mechanizmy kontroli wewnętrznej

System raportowania finansowego i podatkowego;
Zasady nadzoru nad księgowością;
Procedury weryfikacji rozliczeń podatkowych przed ich złożeniem.

"W spółkach z jasno określonym podziałem kompetencji ryzyko odpowiedzialności karnoskarbowej jest znacząco niższe. Optymalny podział funkcji sprawia, że każdy dokładnie wie, za co odpowiada, co pozwala na skuteczniejszą kontrolę obszarów wysokiego ryzyka." – zauważa Michał Różycki.

Porozumienie wspólników (SHA) jako narzędzie odpowiedniego podziału kompetencji

Umowa wspólników (Shareholders' Agreement, SHA) stanowi potężne narzędzie w zarządzaniu ryzykiem odpowiedzialności karnoskarbowej, które często jest pomijane przez przedsiębiorców. W przeciwieństwie do umowy spółki, która jest dokumentem jawnym, SHA pozostaje dokumentem poufnym, umożliwiającym bardziej szczegółowe uregulowanie relacji między wspólnikami i zarządem.

Kluczowe elementy SHA w kontekście odpowiedzialności karnoskarbowej:

1. Szczegółowy podział kompetencji decyzyjnych

Precyzyjne określenie, który wspólnik ma prawo podejmować decyzje w konkretnych obszarach biznesowych;
Precyzyjne określenie, który wspólnik będzie odpowiedzialny za nadzór nad wywiązywaniem się przez spółkę z obowiązków podatkowych;
Wskazanie, które decyzje mogące mieć skutki podatkowe wymagają jednomyślności wszystkich wspólników.

2. Mechanizmy nadzoru nad zarządem

Ustalenie zasad raportowania zarządu do wspólników w sprawach finansowo-podatkowych;
Określenie częstotliwości i zakresu kontroli dokumentacji podatkowej przez wspólników;
Procedury zatwierdzania strategicznych decyzji podatkowych.

3. Klauzule ochronne dla wspólników niezaangażowanych operacyjnie

Zobowiązanie wspólników aktywnych operacyjnie do konsultowania kluczowych decyzji podatkowych;
Mechanizmy ochrony przed podejmowaniem ryzykownych decyzji podatkowych przez jednego wspólnika;
Procedury informowania o potencjalnych ryzykach podatkowych.

4. Odpowiedzialność regresowa

Ustalenie zasad wewnętrznej odpowiedzialności regresowej między wspólnikami w przypadku kar i sankcji
Mechanizmy odszkodowawcze dla wspólników, którzy ponieśli konsekwencje decyzji podjętych bez ich wiedzy

Praktyczne rozwiązania chroniące przed odpowiedzialnością

1. Oddzielenie funkcji właścicielskich od zarządczych

Skutecznym sposobem ograniczenia odpowiedzialności wspólników jest:

Powołanie profesjonalnego zarządu spoza grona wspólników
Ograniczenie bezpośredniego wpływu wspólników na codzienne decyzje operacyjne
Stworzenie rady nadzorczej jako ciała kontrolnego
Formalne dokumentowanie wszystkich poleceń i wytycznych kierowanych do zarządu

2. Precyzyjne określenie odpowiedzialności za obszary wysokiego ryzyka

Szczególną uwagę należy zwrócić na:

Rozliczenia podatkowe – jednoznaczne wskazanie osoby odpowiedzialnej za nadzór
Dokumentacja księgowa – określenie zasad obiegu i weryfikacji dokumentów
Relacje z organami skarbowymi – wskazanie osób upoważnionych do kontaktów

‍

3. Wdrożenie procedur compliance w spółce

Profesjonalne procedury compliance znacząco zmniejszają ryzyko:

Regularne audyty podatkowe przeprowadzane przez zewnętrznych ekspertów
Szczegółowe procedury weryfikacji kontrahentów pod kątem ryzyka podatkowego
Cykliczne szkolenia dla personelu podnoszące świadomość zagrożeń karnoskarbowych
Systemy wczesnego ostrzegania o potencjalnych nieprawidłowościach

Regulamin zarządu jako narzędzie precyzyjnego podziału kompetencji

Dobrze skonstruowany regulamin zarządu powinien zawierać:

Szczegółowy zakres obowiązków każdego członka zarządu z jednoznacznym wskazaniem odpowiedzialności za obszary podatkowe
Procedury podejmowania decyzji i głosowania, szczególnie w kwestiach finansowych
Zasady raportowania do wspólników i rady nadzorczej
Procedury współpracy z zewnętrznymi doradcami podatkowymi
Protokołowanie decyzji zarządu w sprawach finansowych i podatkowych

Odpowiedzialność karnoskarbowa a księgowość zewnętrzna

Outsourcing księgowości nie zawsze pozwoli uniknąć odpowiedzialności karnoskarbowej. Często nawet jeśli to księgowość popełniła błąd, organ prowadzący postępowanie będzie dociekał, czy nie było to skutkiem, np. przekazania do biura niepełnej albo błędnej dokumentacji.

‍

Aby zminimalizować ryzyko, należy:

1. Zawrzeć szczegółową umowę z biurem rachunkowym, która precyzyjnie określa:

Zakres odpowiedzialności biura
Procedury przekazywania dokumentów
Obowiązki informacyjne biura wobec spółki
Kwestie odpowiedzialności za błędy i zaniechania

2. Wyznaczyć osobę odpowiedzialną za nadzór nad biurem rachunkowym

3. Wdrożyć system kontroli dokumentów księgowych przed ich przekazaniem

4. Regularnie weryfikować poprawność rozliczeń podatkowych

"Powierzenie księgowości zewnętrznemu podmiotowi nie przenosi automatycznie odpowiedzialności karnej skarbowej. Kluczowe jest właściwe uregulowanie tej współpracy oraz utrzymanie efektywnego nadzoru nad procesami księgowymi" – podkreśla Michał Różycki.

‍

Ubezpieczenie od odpowiedzialności karnoskarbowej – realna ochrona czy złudne bezpieczeństwo?

‍

Jednym z rozwiązań, które zyskuje na popularności wśród członków zarządu i wspólników, jest ubezpieczenie od odpowiedzialności karnoskarbowej. Czy jednak stanowi ono skuteczną ochronę i czy warto w nie inwestować?

Takie ubezpieczenie może pomóc zniwelować finansowe skutki postępowań w sprawach karnych skarbowych poprzez pokrycie kosztów obrony lub grzywien i mandatów nałożonych na osobę odpowiedzialną. Może być to szczególnie przydatne w przypadku spółek, które opłacają podatki w dużej wysokości (np. zatrudniają wielu pracowników), ponieważ wysokość nałożonych grzywien będzie w dużej mierze zależeć od tego, na jakie uszczuplenie narażony został podatek.

Trzeba mieć jednak na względzie, że ubezpieczenia nie będą jednak w stanie zniwelować negatywnych skutków związanych, np. z wpisem do Krajowego Rejestru Karnego. Nie zapewniają one zatem ochrony przed wszystkimi konsekwencjami odpowiedzialności karnej skarbowej.

Podsumowanie: Klucz do bezpiecznego biznesu

Optymalny podział funkcji w spółce to nie formalność, ale strategiczna decyzja biznesowa chroniąca przed poważnymi konsekwencjami prawnymi. Najważniejsze zasady:

Precyzyjnie określ odpowiedzialność w dokumentach spółki - umowie spółki, regulaminie zarządu i zakresach obowiązków
Oddziel funkcje właścicielskie od zarządczych, aby ograniczyć ryzyko dla wspólników
Wdróż mechanizmy kontrolne w obszarach wysokiego ryzyka podatkowego
Inwestuj w compliance jako zabezpieczenie przed ryzykiem karnoskarbowym
Dokumentuj procesy decyzyjne na wypadek kontroli i postępowań
Rozważ zawarcie szczegółowej umowy wspólników regulującej kwestie odpowiedzialności

Dobrze zaprojektowana struktura odpowiedzialności pozwala skupić się na rozwoju biznesu, zamiast na obawach przed konsekwencjami prawnymi.

Chcesz dowiedzieć się więcej o tym, jak uniknąć odpowiedzialności karnoskarbowej? Skontaktuj się z nami – pomożemy Ci stworzyć strukturę, która będzie skutecznie chronić Twój biznes i Ciebie osobiście.

‍

FAQ - Najczęściej zadawane pytania o odpowiedzialność karnoskarbową w spółce

Czy wspólnik spółki z o.o. odpowiada za zobowiązania podatkowe spółki?

Nie. W przypadkach określonych w art. 116 ordynacji podatkowej taką odpowiedzialność może ponieść zarząd.

Czy wspólnik, który nie jest członkiem zarządu, może ponosić odpowiedzialność karnoskarbową? Czy wspólnik odpowiada prywatnym majątkiem za błędy spółki?

Tak, wspólnik niebędący członkiem zarządu może ponosić odpowiedzialność karną skarbową, jeśli faktycznie uczestniczył w zarządzaniu spółką i podejmowaniu decyzji w obszarach podatkowych, np. odpowiadał na zapłatę podatku albo dostarczanie dokumentów do biura rachunkowego. Organy skarbowe patrzą na rzeczywisty, a nie tylko formalny podział kompetencji. Odpowiedzialność karnoskarbową wspólnik poniesie w takim wypadku za własne błędy popełnione w ramach działania spółki.

‍

Jak podział obowiązków chroni przed sankcjami?

Precyzyjny podział obowiązków chroni przed sankcjami karnoskarbowymi poprzez:

Jednoznaczne wskazanie osób odpowiedzialnych za poszczególne obszary podatkowe
Ograniczenie odpowiedzialności osób niezaangażowanych w decyzje podatkowe
Możliwość wykazania dochowania należytej staranności w nadzorze
Dokumentowanie procesu decyzyjnego jako dowodu w ewentualnym postępowaniu

‍

Jakie są praktyczne mechanizmy ograniczania odpowiedzialności?

Najskuteczniejsze mechanizmy ograniczania odpowiedzialności to:

Wdrożenie systemu kontroli wewnętrznej w obszarze finansów i podatków
Regularne audyty podatkowe przeprowadzane przez zewnętrznych ekspertów
Szczegółowa dokumentacja procesów decyzyjnych w sprawach podatkowych
Korzystanie z opinii doradców podatkowych przy złożonych transakcjach
Zawarcie szczegółowej umowy wspólników regulującej odpowiedzialność wewnętrzną

‍

Pamiętaj, że kluczem do bezpieczeństwa nie jest unikanie odpowiedzialności, ale jej świadome i strategiczne zarządzanie poprzez odpowiednie struktury organizacyjne i procedury.