Wszystko co musisz wiedzieć o klauzuli bestsellerowej

Czy twórcy otrzymują sprawiedliwe wynagrodzenie za swoje dzieła?

Ostatnimi czasy opinię publiczną obiegła informacja, iż autorka bestsellerowej książki "Chłopki. Opowieść o naszych babkach" Joanna Kuciel-Frydryszak wystąpiła do sądu z powództwem przeciwko wydawnictwu Marginesy o podwyższenie ustalonego wynagrodzenia z tytułu przeniesienia autorskich praw majątkowych.

Powyższa wiadomość spolaryzowała środowisko twórców i stała się przyczynkiem do ponownego otwarcia dyskusji o tzw. klauzuli bestsellerowej.

Dlaczego ponownie? Ponieważ niespełna siedem lat temu z roszczeniem o podwyższenie wynagrodzenia na podstawie klauzuli bestsellerowej wystąpił Andrzej Sapkowski przeciwko CD PROJEKT RED. Autor opowieści o srebrnowłosym łowcy potworów zażądał zapłaty co najmniej 60 milionów złotych tytułem dodatkowego wynagrodzenia za sprzedaż praw autorskich do sagi, które miało stanowić równowartość 6% zysków spółki ze sprzedaży gry.

Wówczas sprawa zakończyła się ugodą, która, według producenta gry, w pełni zaspokajała oczekiwania obu stron, przy jednoczesnym poszanowaniu wcześniej zawartych umów.

Jak będzie tym razem?

Zanim sprawa znajdzie się swój finał warto przyjrzeć się zagadnieniu tzw. klauzuli bestsellerowej w polskim prawie autorskim.

Czym jest klauzula bestsellerowa?

Tzw. klauzula bestsellerowa to mechanizm przewidziany w art. 44 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z jego treścią, jeśli w przypadku gdy wynagrodzenie twórcy jest niewspółmiernie niskie w stosunku do korzyści nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy, twórca może żądać stosownego podwyższenia wynagrodzenia przez sąd.

Przepis ten ma na celu ochronę autorów przed niekorzystnymi umowami, które mogą okazać się nieproporcjonalne do sukcesu ich dzieła.

Co istotne, z roszczeniem na podstawie art. 44 ustawy może wystąpić wyłącznie pierwotny autor dzieła.

Kiedy twórca może powołać się na klauzulę bestsellerową?

Zgodnie z przytoczonym przepisem, autor może dochodzić zapłaty wyższego wynagrodzenia, jeśli spełnione są następujące przesłanki:

1. otrzymane wynagrodzenie jest niewspółmiernie niskie;
2. dzieło osiągnęło komercyjny sukces;
3. twórca jest stroną umowy.

Niewspółmiernie niskie wynagrodzenie w stosunku do korzyści nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy

Analizując treść art. 44, pojawia się pytanie, co oznacza "niewspółmiernie niskie" wynagrodzenie. Należy wspomnieć, iż w poprzednim brzmieniu przepisu musiała zostać spełniona przesłanka rażącej dysproporcji między wynagrodzeniem twórcy a korzyściami nabywcy praw autorskich. Wówczas na twórcy spoczywał ciężar udowodnienia, że między jego wynagrodzeniem a korzyściami nabywcy istnieje rażąca dysproporcja. Przykładem może być wspomniana sprawa Andrzeja Sapkowskiego, w której wskazywano, że zyski CD PROJEKT RED osiągnęły poziom kilkuset milionów złotych, podczas gdy autor otrzymał stosunkowo niewielkie wynagrodzenie.

Obecnie treść art. 44 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych została złagodzona, nowelizacją z września 2024 r. w związku z implementacją unijnej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/790 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektywy 96/9 WE i 2001/29/WE. Na skutek tej nowelizacji na twórcy spoczywa ciężar wykazania, że jego wynagrodzenie jest niewspółmiernie niskie względem korzyści nabywcy. Jak wskazano w motywach dyrektywy 2019/270 wynagrodzenie twórców i wykonawców powinno być odpowiednie i proporcjonalne do faktycznej lub potencjalnej wartości majątkowej udzielonych praw.

Dzieło osiągnęło komercyjny sukces

„Chłopki” Joanny Kuciel-Frydryszak od dwóch lat zajmują czołowe miejsca na księgarnianych półkach, a liczba sprzedanych egzemplarzy przekroczyła pół miliona.

Gra komputerowa na podstawie sagi Sapkowskiego odniosła spektakularny sukces na skalę światową. Wiedźmińskie uniwersum nadal budzi zainteresowanie, co potwierdza nabycie praw do ekranizacji sagi przez platformę Netflix.

Choć brak jest formalnej definicji "bestsellera", to nie ma żadnych wątpliwości, że oba te przypadki spełniają kryteria komercyjnego sukcesu.

Jak dochodzić podwyższenia wynagrodzenia?

Klauzula bestsellerowa nie działa automatycznie. To na autorze spoczywa obowiązek wykazania, że jego wynagrodzenie jest niewspółmiernie niskie w stosunku do osiągniętych korzyści. W przypadku chęci wystąpienia z roszczeniem o podwyższenie wynagrodzenia, twórca może podjąć następujące kroki:

1. Negocjacje – rozmowa między twórcą a nabywcą praw autorskich lub licencjobiorcą może doprowadzić do pozasądowego rozwiązania sporu (tak jak w przypadku Andrzeja Sapkowskiego).
2. Wezwanie do zapłaty – jeśli negocjacje zawiodą, twórca może wystosować formalne pismo z żądaniem podwyższenia wynagrodzenia.
3. Pozew sądowy – w przypadku niepowodzenia poprzednich działań autor może dochodzić swoich praw na drodze sądowej. Warto pamiętać o konieczności zgromadzenia dowodów, np. artykułów prasowych, raportów sprzedażowych czy otrzymanych nagród.

Jak twórca może zabezpieczyć swoje prawa na przyszłość?

Podpisując umowę, warto podjąć kroki, które mogą uchronić twórcę przed problemami związanymi z niewspółmiernym wynagrodzeniem:

• Dokładna analiza umowy – istotne znaczenie dla twórcy będą miały zapisy dotyczące przeniesienia autorskich praw majątkowych. Przed podpisaniem umowy warto przeanalizować, czy warunki przeniesienia autorskich praw majątkowych do dzieła są korzystne dla twórcy, a wynagrodzenie proporcjonalne w stosunku do przyszłych zysków.
• Negocjacje – prawo pozwala na wprowadzenie klauzuli umożliwiającej wystąpienie z roszczeniem o stosowne podwyższenie wynagrodzenia w sytuacji, gdy dzieło osiągnie sukces na rynku.
• Pomoc profesjonalisty – jeśli treść umowy budzi wątpliwości, warto skonsultować się z prawnikiem, który pomoże zabezpieczyć interesy twórcy.

Warto także pamiętać, że zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 12 sierpnia 2009 r. (sygn. akt I ACa 502/09) postanowienia umowy nie mogą wyłączyć prawa twórcy do dochodzenia roszczeń na podstawie art. 44 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Podsumowanie

‘’Klauzula bestsellerowa’’ to potężne narzędzie ochrony praw twórców, pozwalające walczyć o uczciwe wynagrodzenie, gdy ich dzieło odnosi spektakularny sukces. Jednocześnie, twórcy bardzo rzadko decydują się na wystąpienie z żądaniem podwyższenia wynagrodzenia. Świadczy o tym chociażby fakt, iż nie wykształciła się jeszcze linia orzecznicza sądów powszechnych w tym przedmiocie.

Jednakże sprawy autorki "Chłopek" oraz autora "Wiedźmina" pokazują, iż świadomość autorów rośnie, a rynek wydawniczy jest skłonny do negocjacji na tym polu. Dla twórców oznacza to jedno – warto walczyć o swoje prawa, a najlepiej zabezpieczać je już na etapie podpisywania umowy. W świecie dynamicznych zmian prawnych i technologicznych tylko dobrze przygotowani autorzy mogą w pełni czerpać korzyści ze swojej pracy.

‍